برای تست دینام ماشین ابتدا با مولتی‌متر ولتاژ باتری را در حالت خاموش (12.4 تا 12.8 ولت) و سپس در حالت روشن بودن موتور (13.5 تا 14.8 ولت) اندازه بگیرید. اگر ولتاژ زیر 13 ولت یا بالای 14.8 ولت باشد، دینام یا آفتامات مشکل دارد. سپس در حالت روشن، با فعال کردن مصرف‌کننده‌ها مثل چراغ نور بالا و کولر، ولتاژ نباید زیر 13 ولت بیاید. برای اطمینان بیشتر می‌توان تست افت ولتاژ کابل‌ها و تست جریان AC برای بررسی سلامت دیودهای دینام را هم انجام داد.
اهمیت دینام در سیستم برق خودرو
دینام یا آلترناتور (Alternator) بخش اصلی سیستم شارژ خودرو است که وظیفه دارد هنگام روشن بودن موتور، علاوه بر تأمین برق مصرف‌کننده‌ها (مانند چراغ‌ها، بخاری، کولر،ECU و پمپ بنزین)، باتری ماشین را هم شارژ کند. خرابی دینام باعث تخلیه سریع باتری و خاموش شدن موتور در حین رانندگی می‌شود. همچنین افت راندمان دینام می‌تواند نشانه‌هایی مثل کم‌نور شدن چراغ‌ها، روشن شدن چراغ هشدار باتری روی پشت آمپر یا استارت نخوردن ماشین باشد. دانستن روش‌های تست دینام برای هر راننده و تعمیرکار خودرو ضروری است تا بتوان در زمان مناسب اقدام به تعمیر یا تعویض آن کرد.
بازرسی‌های اولیه: چک کردن اتصالات و تسمه دینام
قبل از شروع تست‌های فنی، باید یک بررسی چشمی انجام داد. در قدم اول سر باتری‌ها بررسی شوند؛ شل بودن یا سولفاته شدن آن‌ها می‌تواند نشانه خرابی یا مانع انتقال جریان باشد. سپس به سراغ اتصالات دینام بروید و کابل اصلی (B+) و سیم‌های بدنه را چک کنید. تسمه دینام هم اهمیت زیادی دارد؛ اگر شل یا فرسوده باشد، دینام قادر به شارژ مناسب نخواهد بود. برای بررسی، کافی است تسمه را با انگشت فشار دهید؛ بازی بیش از ۱.۵ سانتی‌متر نشانه نیاز به تنظیم یا تعویض است. این مرحله ساده اما بسیار کلیدی است و گاهی کل مشکل همینجا پیدا می‌شود.
تست ولتاژ دینام با مولتی‌متر (موتور خاموش و روشن)
یکی از دقیق‌ترین روش‌ها استفاده از مولتی‌متر دیجیتال است. ابتدا با موتور خاموش، ولتاژ باتری باید بین12.4 تا 12.8 ولت باشد. اگر کمتر باشد، باتری ضعیف است یا شارژ نمی‌شود. سپس با روشن کردن موتور، ولتاژ باید به محدوده13.5 تا 14.8 ولت برسد. عدد پایین‌تر از 13 ولت نشانه خرابی دینام و عدد بالاتر از 14.8 ولت نشانه خرابی رگولاتور ولتاژ (آفتامات) است. در خودروهای جدید با سیستم مدیریت هوشمند شارژ، ممکن است این اعداد کمی متفاوت باشند، اما اصل تست یکسان است.
تست دینام زیر بار (Load Test)؛ شبیه‌سازی شرایط واقعی
یک دینام سالم باید حتی با روشن بودن تجهیزات برقی سنگین، شارژ کافی تولید کند. برای تست، در حالی که مولتی‌متر روی باتری وصل است، همه مصرف‌کننده‌ها مثل چراغ نور بالا، کولر، فن بخاری، شیشه‌گرم‌کن عقب را روشن کنید. سپس دور موتور را روی ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دور در دقیقه تنظیم کنید. ولتاژ نباید به زیر13 ولت افت کند. اگر ولتاژ شدیداً کاهش پیدا کند، یعنی دینام زیر بار ضعیف شده است. در خودروهای سنگین یا مجهز به لوازم برقی بیشتر، تست بار اهمیت بیشتری دارد چون فشار زیادی روی دینام وارد می‌شود.
تست افت ولتاژ سیم‌کشی (Voltage Drop Test)
گاهی اوقات دینام سالم است اما به دلیل اتصالات ضعیف یا کابل‌های خراب برق به درستی منتقل نمی‌شود. برای بررسی:
- در مسیر مثبت، پروب قرمز روی خروجی دینام (B+) و پروب مشکی روی قطب مثبت باتری قرار گیرد. افت ولتاژ نباید بیشتر از0.5 ولت باشد.
- در مسیر منفی (بدنه)، پروب قرمز روی بدنه دینام و پروب مشکی روی منفی باتری قرار گیرد. افت ولتاژ باید کمتر از 0.2 ولت باشد.
مقادیر بیشتر نشان‌دهنده مشکل در کابل یا اتصالات است. این تست در خودروهای قدیمی‌تر که سیم‌کشی دچار خوردگی یا سولفاته می‌شود بسیار حیاتی است.
تست جریان AC برای بررسی سلامت دیودها
دینام جریانAC (متناوب) تولید می‌کند که توسط دیودهای یکسوساز (Rectifier Diodes) بهDC (مستقیم) تبدیل می‌شود. خرابی دیودها باعث ورود برق متناوب به مدار و ایجاد خطا در ECU می‌شود. برای تست، مولتی‌متر را روی ولتاژ AC قرار دهید و بین B+ دینام و بدنه اندازه‌گیری کنید. ولتاژ باید کمتر از0.05 ولت (50 میلی‌ولت) باشد. در خودروهای مدرن تا 0.1 ولت هم طبیعی است. اگر بیشتر بود، احتمال خرابی دیود وجود دارد و نیاز به باز کردن و تست جداگانه است.
تست سریع دینام با چراغ خودرو (روش بدون ابزار)
اگر به ابزار دسترسی ندارید، می‌توانید با چراغ‌های جلو تست ساده انجام دهید. ابتدا با موتور خاموش چراغ‌ها را روشن کنید و شدت نور را در نظر بگیرید. سپس موتور را روشن کنید. در صورتی که نور چراغ‌ها پرنورتر یا ثابت بماند، دینام شارژدهی دارد. اما اگر نور چراغ‌ها کم‌نورتر شود، نشان‌دهنده خرابی دینام یا سیستم شارژ است. این روش ساده و ابتدایی است اما برای تشخیص سریع در شرایط اضطراری (مثلاً در جاده) بسیار کاربردی خواهد بود.
تست آفتامات (رگولاتور ولتاژ) و دیودهای داخلی دینام
آفتامات نقش حیاتی در کنترل ولتاژ خروجی دینام دارد. اگر ولتاژ بیش از 14.8 ولت یا کمتر از 13 ولت باشد، معمولاً مشکل از آفتامات است. در برخی خودروها این قطعه جدا از دینام است و می‌توان آن را روی میز کار تست کرد. دیودها نیز باید یک‌طرفه جریان عبور دهند. با مولتی‌متر روی حالت تست دیود، در یک جهت باید رسانا و در جهت دیگر قطع باشند. خرابی دیود باعث تخلیه باتری در زمان خاموش بودن خودرو می‌شود. ترکیب تست آفتامات و دیودها کمک می‌کند دقیق‌تر منبع مشکل مشخص شود.
روش‌های قدیمی و خطرناک: جدا کردن سر باتری
در گذشته تعمیرکاران برای تست دینام هنگام روشن بودن موتور، سر منفی باتری را جدا می‌کردند. اگر موتور خاموش نمی‌شد، نتیجه می‌گرفتند که دینام سالم است. این روش برای خودروهای قدیمی کار می‌کرد، اما در خودروهای امروزی با سیستم‌های الکترونیکی حساس (مانند ECU، ABS، ایربگ وBCM) بسیار خطرناک است. جدا کردن باتری باعث ایجاد نوسان ولتاژ تا 150 ولت می‌شود که می‌تواند ماژول‌های الکترونیکی را بسوزاند. بنابراین همیشه از مولتی‌متر و روش‌های استاندارد استفاده کنید تا به خودرو آسیب نزنید.
